|| दिवाळी म्हणजे किल्ला आणि किल्ला म्हणजे शिवराय ||

दसरा होउन गेला की वेध लागायचे दिवाळीचे, नवरात्र सगळ सहामाही परीक्षेच्या आनिबाणीतच जायच. त्यावेळी हे दांडीया अन गरब्याच फँड नव्हत त्यामुळ आरतीलाच अगदी मंदीर भरून  गर्दी असायची. नवरात्र संपल तरी पेपर संपायचे नाहीत कोजागिरीपर्यंत पाठपुरवणी करायचे ... परीक्षा संपली की अगदी पिंजर्यातुन वाघ सुटावे अशा रुबाबात फिरायला मोकळे...किमान पंधरा दिवस का होइना पुस्तक वहीचा संबंध तुटायचा... दिवाळीचा अभ्यास नावाच एक प्रकरण असायच पण ते शाळा सुट्टीनंतर चालु होण्याआधी दोन तीन दिवसात उरकुन घ्यायच... जे शिक्षक असा अभ्यास देत नाहीत ते खरच खुप पुण्य कमवत असतील. शेवटचा पेपर चित्रकलेचा आणि मग सुट्टी ...
दिवाळीच आतुरतेन वाट बघण्याच प्रत्येकाच कारण वेगळ कुणाला गावाला जायच असायच, कुणी   फटाक्यांसाठी   कुणी नविन कपड्यांसाठी, तर कुणी फक्त करंजी चकलीसाठी (म्हणजे तेंव्हा तरी फक्त दिवाळीतच हे भेटायच ना !!! ) माझ दिवाळीची वाट पाहण्याच कारण वेगळच असायच.... "किल्ला"... महाराज भेटायचे... मावळे भेटायचे ... चार दिवसासाठी काय ते हिरोजी इंदळकर होण्याचा प्रयत्न ...पण तेंव्हा कुठ किल्ले पाहिलेले आमच्या मनानेच  मजले चढायचे , इतिहासाच्या पुस्तकांची मदत घेतली जायची पण त्यातली ती रेखाचित्र त्या वयात कुठ झेपायची... आधी चित्रांची मदत घेतली जायची पण लवकरच लक्षात यायच हे काय नाही जमणार मग पुन्हा पहिल्यापासुन सुरुवात.  चिखल कुठ कुठ लागायचा ह्याच भान फक्त कोणीतरी रागवल्यावरच यायच. दगड माती गोळा करताना जिवाचा आटापीटा व्हायचा, सायकल ह्यावेळी मैत्री निभवायची अगदी नदीतुन लाल माती ते रानातल्या काळ्या मातीपर्यंत.... घराच्या आजुबाजुचे दगड काही दिवसासाठी गायब होतात... अंगनात सगळा चिखल मातीचा  राडा व्हायचा , ह्या राड्यान आई कितीही रागवली तरी आज्जी आजोबा आपल्या पक्षात असल्यान आम्ही कायम सेफ असायचो ते दिवसच भारी होते.
दरवर्षी नवीन काहीतरी करायच आळीत आपलाच किल्ला द बेस्ट पाहिजे ही जिद्द असायची त्यासाठी मग काहीही करण्याची तयारी असायची. कधी किल्ल्यावर मधुनच नद्या वाहायच्या, तर कधी हत्तीच्या तोंडातुन कारंजे... सगळ्यात मोठ कष्ट पडायच ते दवाखान्यातुन सलाइनच्या पाइपा पळवतनाच, प्रेमाने मागुन कधी त्या मिळायच्या नाहीतच मग गनिमी कावाच उपयोगी यायचा. किल्ल्याच्या समोरच्या तळ्यात जिवंत मासे पाहिजेत म्हणुन नदीन केलेली तंगडतोड आजही स्पष्ट आठवतेय आणि त्यामुळ खाल्लेला मारही !!!!
सगळ्यात शेवटचा केलेला किल्ला नववीतला  अजुनही डोळ्यासमोर आहे. विशल्यान आणि मी केलेला... अरे लहान आहात का आता असले उद्योग करायला काय मातीत खेळताय  सगळ पद्धतशीर धुडकावत आम्ही गड जिंकलाच .  .. एका ठराविक  भागात डोळ्यांना दिसणार पाण्यान पुर्ण भरलेल खंदक... किल्ल्याला पुर्ण गोल विळखा घालुन बसल होत... निम्म किल्ल्याखालुन भुयारी आणि निम्म बाहेरून दिसायच ... कमानीच्या तटबंदीवरच्या हत्तीच्या सोडेंतुन त्यात पाणी पडायच आणि धक धक करत छोटी पणतीवाली बोट त्या खंदकातुन किल्ल्याच्या आतुन बाहेरून  गोल फिरायची  आजपण ती डोळ्यासमोर तशीच फिरतेय....
किल्ल्याच्या तटबंदीचा डौल काही निराळाच असायचा, आईने शिवुन दिलेला तो छोटासा भगवा अगदी अभिमानाने फडकायचा... कधी कपडे किंवा फटाक्यासाठी हट्ट धरलेला मला आठवतच नाहीये पण आवडलेला मावळा किंवा वाघ सिंह  घरी आनला नाही अस कधीच होऊ दिल नाही...
ती दुनियाच वेगळी होती ... प्रत्येकाला आपला किल्ला राजगडच वाटायचा (माझा आवडता किल्ला राजगड म्हणुन) !!! चार दिवस का होइना जो तो रायगडाच्या श्रीमंतीत जगायचा !! आणि प्रतापगडाच्या विजयात नाचायचा !!!!
प्रत्येकजण आपल्या किल्ल्याला रायगड, राजगड,प्रतापगडच नाव द्यायचा ... मग किल्ला  कसाही आणि  कोणताही असो आमच्यासाठी  आमचा राजा तीथ राहायचा ... काय वेड होत त्या नावत काय जादु होती माहीत नाही पण तय एवढ्याश्या वयात ही सगळी धावपळ व्ह्यायची ती त्याच मानसासाठी (देव नका बनवु हो त्या पराक्रमी माणसाला ... पुन्हा देव्हार्यात ठेवलेल आमच राजं आम्हाला किल्ल्यांवर  कधी भेटनारच नाहीत... मुजरा करण्यात जो अभिमान आहे तो तुमच्या देव्हार्यातल्या देवापुढ नवस बोलण्यात नाही )...
पहिल्या अंघोळी दिवशी महाराजांच पाय गडाला लागायच... सगळ्यात उंच बनवलेल्या भागात महाराज सिंहासनाधिश्वर व्ह्यायच आणि आठ दिवसाच्या आमच्या कष्टाच सोनं व्हायच ......

                           || दिवाळी म्हणजे किल्ला आणि किल्ला म्हणजे  शिवराय ||

का वाजवता ??? काय मिळत तुम्हाला ढोलताशे वाजवुन ??? अगदीच शुद्ध शिकलेले अशिक्षित असतील तर ते म्हणतील फुकटच ध्वनीप्रदुषण..तर काहीजण अगदी पुढचा मागचा विचार न करता हुल्लडबाजीचा ठपका लाऊन मोकळे... असो बाप्पा येणार म्हणल की मग तुम्ही काहीही अगदी कसही बोला आम्हाला ते ऐकु येतच नाही. आमच्या डोक्यात एकच झिंग असते ती म्हणजे ताशावर मनमुराद बरसनार्या काडीची, ढोलाच्या पानावर अगदी पुर्णपणे ताकदीने तरंग उठवनार्या टिपराची अन आकाशाशी स्पर्धा करणार्या त्या भगव्याची... पण खुप जणांसाठीचा प्रश्न काय मिळत ??? आता काय मिळत ते शब्दात कस सांगणार आणि ते सांगुन कस समजणार ? ढोल ताशा शब्दात मांडण्याचा विषय नव्हेच हा जगण्याचा विषय बघा तुम्ही पण जगुन कधीतरी मिळतील तुम्हालाही तुमच्या सगळ्या प्रश्नांची उत्तरे .... कारण आम्ही वाजवतो फक्त आमच्या बाप्पासाठी , आम्ही वाजवतो आमची मर्हाटमोळी परंपरा जपण्यासाठी, आम्ही वाजवतो आमच्या बाप्पाला हक्काने नाचवण्यासाठी अन् ढोल ताशाची संस्कृती जगाच्या कानाकोपर्यापर्यंत पोहचवन्यासाठी ...

बाप्पाला निरोप दिल्यावर घरात ठेवलेल टिपरू अगदी दिसेल तेंव्हा अगदी आठवण होईल तेंव्हा हातात घेउन फिरवून बघनारच, पुढच्या वर्षी नवीन काय करता येईल हा विचार कायम वर्षभर चालुच असणार. हेडफोन मधे कोणतही गाण लागो आपसुक तुमचे हाथ टेबलाला ढोल समजुन ठेका धरणारच अन् त्यातुनही मोरया मोरया, माउली माउली नाहीतर पहील नमन लागल की मग पर्वणीच आवाज वाढणार अन तुम्ही शेजारच्याच्या हमखास शिव्या खाणार ... अगदी रस्त्याने एकटेच चालला असाल तर भजनीचा मांडीवर थापीन कधी वादन चालु कराल ते तुम्हालाही समजत नसेलच... खुप विचार न करता सगळ्या आठवणी आल्याच ना कारण आपल्यातला वादक वर्षभर वादकच असतो. अनंत चतुर्दशीच्या दुसर्याच दिवशी 354 days to go...असा फेसबुकवर स्टेटस टाकणार आमच लहान मुलाच मन तेवढ्याच आतुरतेन बाप्पाची वाट बघत असतो एवढ मात्रखर...... बाप्पा येतायेत.....
#वादकोत्सव_२०१५

दोन महीने आधीपासुन चालु होणारी लगबग अगदी दोर्या ताणन्यापासुन ते टिपरू बनवुन घेण्यापर्यंत ... नखात जाउन बसणार गोन आणि ढोल तानताना दोरीबरोबर जाणारी हाताची कात, कमरेभोवती दोरीचे वळ, तळहातावर आलेले फोड, शरीराचा एकनएक दुखणारा भाग एक आपसुकच आतल्याआत आनंद देत असतो कारण बाप्पासोबत असतो. लहानपणी शाळा सुटून कधी घरी पोहचतोय अस वाटणार ते ''फिलींग" फक्त आणि फक्त ह्याच दिवसात पथकाच्या ओढीन मिळत. वेळेप्रसंगी कॉलेजला दांडी मारून ऑफिसात बॉसला कल्टी मारून जो तो हजर.... जसजस बाप्पा जवळ जवळ येतील तसतस ऑफीशियली आजारी पडण्याच प्रमाणही वाढत जात. दिड दोन महिन्याच्या कसुन केलेल्या सरावानंतर ओढ असते ती बाप्पाच्या समोरच्या पहिल्या वादनाची. पहिल्यांदाच वादन करणारे अगदी पूर्ण अभ्यास करून सुद्धा पेपरच्या आधी जशी मनस्थिती असावी तश्या अवस्थेत तर जुने वादक मात्र मागच्यावर्षी वातावरण कस भारी होत हे अगदी रंगवुन सांगण्यात मग्न असतो. आणि आपसुकच मित्रमंडळीतुन प्रश्न सुरु होतात मग तुम्ही यंदा कुठ ?? तुम्ही कुठ वादन करणार ?? आम्ही ह्या मानाच्या  गणपतीला तुम्ही कुठ ??? ते लक्ष्मी रोडला असतात तुम्ही कुठ ?? पण प्रत्येक वादकासाठी सगळ एकासाठीच चाललेल असत ते म्हणजे त्या बाप्पासाठी..सगळे कष्ट सगळी मेहनत त्या बाप्पासाठी मग कोणता मोठा अन कोणता छोटा हे ठरवणारे आपण कोण ?? लक्ष्मीरोडच च म्हणाल तर तीथ वादनाची नशा वेगळीच पण आमच्यासाठी आम्ही कुठही वादन करो लक्ष्मीरोड एवढ्याच आत्मियतेन करतो एवढ मात्र खर .....
हे दिड दोन महीने आम्ही आमच्याच दुनियेत जगत असतो. मित्र भेटले की ''अरे जिवंत आहेस का ??" टोमना ठरलेला पण खरतर ह्याच दिवसात आम्ही जगतो हो ... अगदी मनसोक्त मनाला वाटल तस अगदी राजेशाही थाटात... बाप्पा समोरच्या वादनाची पहिली वेळ असो वा शंभरावी उत्सुकता तेवढीच ... पहिल्या दिवशी ताशाच्या तर्रीनंतर ढोलावर पडणारा पहीला ठोका ते अलका चौकातला शेवटचा फक्त आणि फक्त बाप्पासाठीच ....दोन महिन्याच्या मेहनतीला सोनेरी झालर लागते ती ह्याच दहा दिवसात. पहिल्या दिवशी ढोल ताणण्यापासुन अनेक नवनवीन मित्र जोडले जातात काही कामापुरतेच पण काही मात्र जिवाचे जिवलग होतात. दहा दिवसातला एक एक क्षण सोनेरी बनवण्याचा प्रत्येकाचा प्रयत्न.

बाप्पाच्या सहवासात दहा दिवस कसे जातात समजत नाही आणि उजाडतो अनंत चतुरदशीचा, ह्या दिवशीची मनाची अवस्था वेगळीच असते वादनाला प्रत्येकजण तयार प्रत्येकाला आपला बेस्ट द्यायचा असतो, बाप्पाला खुप नाचवायच असत पण मनात एक गोष्ट बोचत असते बाप्पाला निरोप द्यायचा असतो. त्याला खुप नाचवायच असत पण घालवायच नसत. लक्ष्मी रोडवर पाउल जड होतात जेवढा जास्त वेळ मिळेल तेवढा वेळ घ्यायचा असतो. शगुन चौकात धिंगाना घालुन पुढ निघतो आणि जाणवु लागत वेळ कमी कमी होत असतो अलका चौक जवळ येत असतो, लक्ष्मी रोडवरच वादन प्रत्येक वादकाची स्वप्न पण हे पूर्ण करताना बाप्पाला निरोप द्यायची वेळ जवळ आलेली असते.... अलका चौक जसजसा जवळ येइल तस पुर्ण ताकतीन पडणार टिपरू तुला डोळ्यात साठवुन घेताना डोळ्यात जमा होणार पाणी बाप्पा तुझ नि माझ नात सांगुन जात... वर्षभर पुरेल एवढा आनंद देऊन जाताना मात्र कायम रडवुन जातोस... बघ पुढच्या वर्षी लवकर ये आणि जमल तर जरा मोठी सुट्टी घेउन ये....
#बाप्पा_लवकर_या
#रुद्रगर्जना_२०१५
तात्पुरता थांबतोय हा प्रवास तर असाच चालु राहील.....
#गणपती_बाप्पा_मोरया
# लवकर_या

विठ्ठल टाळ विठ्ठल दिंडी । विठ्ठल तोंडीं उच्चारा ॥१॥

विठ्ठल अवघ्या भांडवला । विठ्ठल बोला विठ्ठल ॥ध्रु.॥

विठ्ठल नाद विठ्ठल भेद । विठ्ठल छंद विठ्ठल ॥२॥

विठ्ठल सुखा विठ्ठल दुःखा । तुकया मुखा विठ्ठल ॥३॥

विठ्ठल विठ्ठल ..... ज्ञानेश्वर माउली.... अन तुकोबारायांच्या जयघोषात देहभान विसरून  जिवाला लागलेली असते आस त्या पांडुरंगाला भेटण्याची ..वारी.... .. ही परंपरा महाराष्ट्राची,अस्मिता महाराष्ट्राची ... देहुतुन तुकोबाराय आणि आळंदीतुन ज्ञानेश्वर माउलींना सोबत घेउन  निघालेला वैष्णवांचा मेळा आषाढी एकादशीला विठुरायाच दर्शन घ्यायला पोहचतो. घरदार संसार विसरून  प्रत्येक वारकरी वारी जगतो. खर तर वारी हां लिहण्याचा किंवा वाचण्याचा विषय असु शकतो अस मला तरी अजिबात नाही वाटत वारी ही प्रत्येकाने अनुभवावी प्रत्येकाने    जगावी..... वारी हा जगण्याचा विषय तो प्रत्येकाने आयुष्यात एकदा तरी जगावीच...  वारीची पुण्याच्या मुक्कामात आणि दिवे घाटात टिपलेली काही क्षणचित्रे ...

चालला गजर जाहलो अधिर लागली नजर कळसाला

पंचप्राण हे तल्लीन आता पाहीन पांडुरंगाला

देखिला कळस डोईला तुळस धावितो चंद्रभागेसी

समिप ही दिसे पंढरी याच मंदिरी माऊली माझी

मुख दर्शन व्हावे आता तू सकल जगाचा त्राता

घे कुशीत गा माऊली तुझ्या पायरी ठेवतो माथा

माऊली माऊली, माऊली माऊली

माऊली माऊली, माऊली माऊली

पुंडलिक वरदे हारि विठ्ठल

श्री ज्ञानदेव तुकाराम

पंढरीनाथ महाराज की जय

एकच धुन सहा जुन !!!! आमच धनी छत्रपती होणार ...गुलामगिरीच्या अखंड विळख्यातुन धरणीला मुक्त करत भूपती होणार... पित्याच्या मायेने जनतेला संभाळलेले आमचे धनी खर्या अर्थाने प्रजापती होउन गरीब भोळ्याभाबड्या जनतेवर मायेच छत्र धरणारं आमच राजं सिंहासनाधिश्वर होणार ...स्वराजाच्या रोहिडेश्वराच्या समोर घेतलेली शपथ पूर्ण करत स्वराज्य निर्मित अखंड हिंदुस्तानात सत्ता गाजवनार्या उन्मत्त सत्तेला नेस्तानाबुत करत श्रींच राज्य पुर्नत्वास येणार आणि आमच राजं सिंहासनाधिश्वर होणार ... तानाजी येसाजी बाजीच स्वप्न पूर्ण होणार... लहानपणी मांडलेला गडकोटांचा  खेळ पूर्ण होणार  आमच राज सिंहासनाधिश्वर होणार... आऊ साहेबांनी बघितलेल स्वराज्याच स्वप्न पूर्ण होणार ... शहाजी राजंचा मुद्रा भद्राय राजते चा आशीर्वाद खरा होणार आमच राजं सिंहासनाधिश्वर  होणार .....

गड कोटांनो, तटा बुरुजांनो  या  .... हिमालया ये सह्याद्री जवळ येउन तिचा आनंद बघ ये...सप्तनद्यानो या ..... साता समुद्रानो ..... या अवघे अवघे या.... आमच राजं सिंहासनाधिश्वर  होणार ....

ठरल... नगारखान्यासमोर नंग्या तलवारी नाचवायच्या.... ढोल ताशाच्या तालावर बेधुंद होउन नाचायच ... गड भगवा झालेला बघायचा.... भान राखुन बेभान व्हायच खुप दिवसापासुनच स्वप्न ... राज्याभिषेक याची देही याची डोळा  बघायचा म्हणजे भाग्याच...रायगडा च्या उत्सुकतेन रात्री न लागलेली झोप ... पहाटे चारलाच बाहेर पडलो आणि चार पाच किलोमीटरवर पावसान गाठल, थांबुन पाउस थांबण्याची वाट बघत बसलो.
पाउस काय थांबेना आणि मला काय धीर धरवेना मग भर पावसात आमची स्वारी निघाली रायगडाकड. रायगडाकड जायची म्हणजे एक वेगळीच ओढ असते. तम्हिनीतुन जाताना दिसणार अप्रतिम सह्याद्रीच सौंदर्य डोळ्यांत साठवत चाललो. वाहणारे ढग सह्याद्रीला कवेत घेत होते अधुन मधुन पावसाच्या सरी चिंब भिजवत होत्या. निसर्गपण जणु राज्याभिषेकाच्या आनंदात सहभागी होत होता. निजामपुर ते पाचाडच्या रस्त्यावरून जाताना भन्नाट सह्याद्रीच दर्शन पुन्हा पुन्हा तिच्या प्रेमात पाडत होत.अचानक गाडी चालवताना अगदी चार पाच फुट अंतरावरून   डाव्याबाजूने एक घार जोरात उजव्या बाजुच्या खोल दरीत उडाली, तो नजारा बघण्यासारखा होता. चार पाच सेकंदांचा घोळ झाला आणि आमची गळाभेट होता होता राहीली.

जसजसा रायगडजवळ येईल तसा आतुन येणारा आनंद वेगळाच होता. पाचाड जवळ आल तशी गर्दी जाणवु लागली. डोक्यात एकच विचार घुमत होता काय वातावरण  असेल हो ह्याच राज्याभिषेकाच्या आधल्या दिवशी ह्या इथ ??? रोहिडेश्वराच्या  समोर शपथ घेणारे शिवबाराजे उद्या सिंहासनाधिश्वर होणार होते. तोरन्याच तोरण बांधुन सुरु झालेल स्वराज्य रायगडावरयेइपर्यंत एक साम्राज्य झाल होत. प्रत्येकाच जीव की प्राण झाल होत. स्वराज्याच्या ह्या अग्निकुंडात अनेकांच्या प्राणांची  आहुती दिली होती. सगळ्यांच एकच सोनेरी स्वप्न होत स्वराज्य आणि त्याचच फळ स्वरुप रायगडावर बत्तीस मन सोन्याच सिंहासन साजर  झाल होत.  पाचाडात आऊसाहेबांना  मुजरा करून  रायगडा कड  मोर्चा वळवला. देशमुखांच्या खानावळीत पोटाची  आग विजवुन. रज्जु रथाजवळ जिवलगांची आणि आमचा नंबर येण्याची वाट बघत बसलो. दोन दिवसासाठी ताकद वाचवून ठेवायची होती.

हिरकणी बुरुजावरून   सरळ   राजसदरेत धन्याला मुजरा  करायला... गड गजबजला होता सदरेपासुन होळीच्या माळावरुन जगदीश्वरापर्यंत जिकडेतिकडे गर्दीच गर्दी खरच राजधानी भासत होता आज रायगड. बाजारपेठ गजबजली होती. पूर्ण गडावर धन्याचा जयघोष... गड भगवा झालेला... जगदीश्वराच आणि महाराजांच  दर्शन घेउन कोल्हापुरकरांचा पाहुनचार घेण्यासाठी जिल्हा परिषदेची इमारत घाठली ... शिवशक्ति प्रतिष्ठान च्या मावळयांना खरच त्यांच्या कामासाठी मनापासुन मुजरा घालावासा वाटला अन्नछ त्रा ची जबाबदारी अगदी मनापासुन संभाळलेली.... ऐकत नाय मंडळासोबत  खिचडी आणि आमटी भातावर येथेच्छ ताव मारला... ह्या जेवणासमोर फ़ाइव स्टार भी झक मारतीय की हो... एक पत्रावळी आणि किती हाथ काय मोजले नाहीत....

सायंकाळी चार पाच च्या सुमारास छत्रपती संभाजी महाराजांच  ढोल ताशा आणि तुतारींच्या गजरात झालेल आगमन... डोळ्याच पारण फेडणारा तो क्षण.... किल्ल्यावर त्या दिवशी असणारी लाईट व्यवस्था अप्रतिम होती ... विजयी मनोरे प्रकाश झोतात न्हाहुन निघत होते. महाराजांच्या राज्याभिषेकावेळी काय सजला असेल रायगड याची कल्पना करत होळीच्या माळावर वेडयागत फिरत बसुन घालवलेला तो वेळ.... गड राबता ठेवा हे महाराजांचे शब्द जागेपणी स्वप्नात बघत होतो. गडावर मुंगीसारखी माणस .... अंगावरची बदललेली कापडं सोडली तरी हाथातल्या तलवारी ... प्रत्येकाच्या चेहरया वरचा ओसंडून वाहणारा आनंद ... प्रत्येकाची आपापल्या परीन चालेलेली घाई... पूर्ण गडावर घुमणारा महाराजांचा  जयघोष .. ...  वर भरून  आलेल  आभाळ  ...  होळीच्या माळावरून  बघितल्यावर राजसदरेवर वाहणारे रंगीत ढग (लाईटमुळ झालेले नाहीतर स्वप्नात जगता हां आमच्यावरचा ठपकाच).... बाजारपेठ भरून  वाहत  होती....  येणारे येतच होते.... गर्दी वाढतच होती.... काय जादु आहे ह्या नावाची ??? माणुस मेल्यावर १२ दिवस जुलमान आठवण ठेवणारी हीच माणसाची जात आज साडे तीनशे वर्षानसुद्धा एका नावावर जगतात.... एका नावाखाली जमतात... जमलेल्या प्रतेकाच्या डोक्यात एकच शब्द घुमत असणार .... शिवराय शिवराय आणि फक्त शिवराय ...

वार्यावर फडफडणारे भगवे आजही माझ्या राजाची महती सांगतायेत...दरबारात चाललेली शाहिरी आणि पोवाडे... अंगाला बोचणारी पण हवीहवीशी वाटणारी थंडी... बाजारपेठेत निरभ्र आभाळाखाली पिठल भाकरीवर मारलेला ताव...चांदण्यात एका बाजुला जगाचा ईश्वर आणि दुसर्या बाजुला आमचा परमेश्वर...झोपेसाठी जागेची मारामारी आणि पायरीवर झोपुन काढलेली आर्धी रात्र... आणि सोन्याचा दिवस उजाडला.

नगारखान्यात नगाडा घुमला, फडकला भगवा गगनावरी,

बाहु पावले स्पुरण , जयघोष छत्रपतींचा तळपल्या नंग्या समशेरी .

 ढोल ताशाच्या गजरात.... मोठ्या उत्साहात... चककनारी तलवारीची पाती.... सासनकाठ्या भंडारा.... भगवा गड.... शाही मिरवणुका... महाराजांचा सुवर्णमुद्रानी केलेला अभिषेक ...धनी सिंहासनाधिश्वर झाल .... सोहळा याची देही याची डोळा..... आम्ही भाग्यवंत .... अपुरे शब्द ....

वाढलेल्या उन्हामुळ गेल्या महिनाभरात कुठ जाणच होत नव्हत. अश्या वातावरणात मोठा ट्रेक करायचा तर नाईट ट्रेकच करावा लागणार पण त्यासाठी तेवढा प्रतिसाद पण भेटत नव्हता. फक्त चीड चीड वाढत होती. दोन तीन वीकेंड फक्त सातारा-पुणे-सातारा ह्यातच गेलेले. भटकायचा जाम मुड होता तो जो कीडा असतो तो गप्प बसु देत नव्हता. एक मे च्या सलग सुट्टीसाठी केलेला जंगली जयगडचा बेत पण फिसकटला. ह्यावेळी मात्र कुठतरी जायचच हे ठाम ठरलेल. जवळच कार्ले लेण्या पण हे ठिकाण दोन तास पुरेसे होते पुढच पुढ बघु म्हणुन निघालो.

शुक्रवारी दुपारी ठरल जाऊ उद्या सकाळी सहा साडेसहाला निघायच. मी सोमाटणे  टोलनाक्यावर वाट बघत बसलो. साडेसहा, सात, साडेसात  टोलनाक्याच्या शेजारच्या टेकडीवरच्या  बाप्पाचे फोटोपण काढुन झालेले. आता खरच वैतागलेलो. आठ वाजता प्रितम आणि प्रवीणच आगमन झाल.आणि आम्ही तिघ दोन घोड्यावर निघालो कार्ले लेण्याकडे ....

पुण्यापासुन ६६ किमी वर जुण्या मुंबई पुणे महामार्गावर कार्ले फाट्यावरून  उजवी कड़े  कार्ले लेण्यांकडे रस्ता जातो. डावीकडे वळल्यास  आपण विसापुर लोहगडाकडे जातो. कार्ले फाट्यावर मिसळ खाऊन आम्ही निघालो लेण्यांकडे. मिसळ खातेवेळी  निसर्गातल्या एका सुंदर प्राण्याचे दर्शन झाले.

रंग बदलणारा .....

काय तरी केमिकल लोचा असतो त्यामुळ हा रंग बदलतो.... स्वसंरक्षण अस जाडजुड कारण त्यामाग दिल जात ...विसापुर ला जाताना टिपलेला हा एक....अगदी तीन रंग स्पष्ट दिसतायेत.... पण मला तर वाटत आता ह्याचा नंबर माणसाच्या माग लागतो कारण अगदी स्वत:ला तुमचे बेस्ट बेस्ट म्हणणारे गरजेनुसार अगदी पद्धतशीर रंग बदलतातच की , ते पण केमिकल घोळ न होता.

लेण्यांशेजारीच आई एकवीरेच मंदिर असल्यान गर्दी बर्यापैकी होती. पंधरा वीस मिनिट पायर्या चढून गेल्यावर समोर भव्य लेण्या दिसतात. 

मुळातच लावण्यवती असणार्या एखाद्या सौदर्यवतीला दागिने घालुन सजवावे अगदी तसच काही सह्याद्री आणि त्यात असणार्या लेण्यांच्या बाबतीत. अनेक पाषाण कलाकारांनी आपली आयुष्य खर्ची घालुन ही लेणी तयार केली. कुठही चुक काढायला जागा सापडणार नाही अगदी दोरा घेउन मोजल तरी सगळ तंतोतंत. आजच्या युगालाही लाजवेल असच काही !!!

चैत्यगृहाच्या दाराशीच डाव्या हाताला एक सिंहस्तंभ कोरलेला आहे. भारतात अशोकाने असे स्तंभ उभे केले होते. या मालिकेतील सारनाथच्या धर्तीवर हा इथला सिंहस्तंभ कोरला आहे. हा स्तंभ पंचेचाळीस फूट उंचीचा आहे. त्याची बैठक वर्तुळाकार, आणि अंग सोळा कोनांमध्ये घडवलेले आहे. या स्तंभाच्या अग्रभागी एक वर्तुळाकार कळस दिसून येतो. त्यावर आमलक, हर्मिकेचा चौथरा आहे. या संचावर चार सिंहाची आकृती कोरलेली आहे. 

लेण्या बघुन झाल्यावर एकवीरा मातेच दर्शन घेतल. आत्ताशी फक्त अकरा वाजले होते पण इथ म्हणावी अशी शांतता नव्हती. त्यामुळ इथुन लगेच निघन्याचा निर्णय घेउन आम्ही खाली उतरलो. आता पुढ कुठ हे ठरल नव्हत. मग चलो विसापुर !!!

लोहगड आणि विसापुर ही दुर्गजोडी मळवली रेल्वे स्टेशन पासुन जवळ असल्याने पावसाळ्यात अगदी बागेत फिरायला याव अशी इथ मुंबई आणि पुण्यातल्या चिमण्याकावळ्यांनी गजबजलेली !!! हे किल्ले शांततेत जगायचे असतील तर उन्हाळाच बरा.पावसाळ्यात तीथ चालणारे प्रकार बघवत नाहीत. तस कॉलेजपासुन लोहगडला सहा सात वेळा जाण झाल होत. लोहगडला जाताना दिसणारी विसापुरची तटबंदी कायम आकर्षित करायची आत्ता त्याला मुहुर्त लागला होता.

दोन्ही किल्ल्यांच्या पायथ्यापर्यंत आता डांबरी रस्ता झालाय त्यामुळ हिकडची बिनकामाची पिकनिक स्पॉटवाली गर्दी आता वाढनार हे मात्र नक्की. मळवली स्टेशनपासुन वर घेउन येणारा डांबरी रस्ता भाजे लेणी, विसापुर आणि लोहगडला जोडतो. सपाटीवर  गेल्यावर एकाबाजुला लोहगड आणि दुसर्या बाजुला विसापुर अगदी एकमेकासमोर मांडी घालुन बसालेत अस भासतात. विसापुर म्हणल की आठवतात हरवाहरवी चे किस्से रस्ते न सापडल्याने वाटा चुकलेल्या लोकांच्या गोष्टी.विसापुर ला जाण्यासाठी जिथुन आपण फाटा घेतो तिथ एक छोट खानी हॉटेल आहे. दोन दोन कोकम सरबत पिउन आम्ही विसापुराकडे वळलो. पुढ गेल्यावर एक बंद असलेली टपरी लागेल तिथुन डावीकडे जा मग तिथुन पुढे गेला की दिशादर्शक बोर्ड तुम्हाला दिसतील कोकम सरबतवाल्या मावशीनी माहिती पुरवली. इथुन आत कच्चा रस्ता असल्यान जिथपर्यंत गाड्या जातील तीथपर्यंत गाड्या घेउन जाऊ अस ठरल. हां सगळ्यात सोपा मार्ग असावा कारण इथुन तटबंदी जवळच  दिसते. दुसरा एक मार्ग आहे त्यासाठी भाजे लेण्याजवळुन पायवाटेने जावे लागते. 

आम्ही मात्र हा सोपा मार्ग निवडला होता. मिळालेल्या माहितीनुसार टपरी लागली. पावसाळ्यातल सिजनेबल हॉटेल .. फळ्यांच्या डायनिंग टेबलवर बसुन करवंदासोबत रंगली इतिहासाची चर्चा. विषय लवकर संपणारे नव्हते, त्यामुळ आटपत घेऊन चालायला लागलो. जास्त गोंधळ ह्यामुळ उडतो की ह्या बाजुने नक्की वर जाणारा रस्ताच दिसत नाही. त्यामुळ पहिल्यांदा आम्ही सरळ चालत राहिलो. पण वर बरुजा वर  दिसणार्या भगव्याकडे बघून ही वाट वर जाइल अस वाटत नव्हत म्हणुन थोड चालुन माघार घेतली आणि पुन्हा माघारी जिथुन सुरुवात केलेली तिथे आलो. टपरीपासुन वीस पंचवीस फुटावर पाउलवाट  करवंदांच्या जाळीत जाते. त्या वाटेने आत शिरलो. थोडच चालुन पुढ आल्यावर एकाच वाटेला दोन तीन फाटे फुटल्यान आता रस्ता निवडण अवघड झाल पण बुरजा वरचा भगवा टारगेट  ठेउन उजवीकडे वळालो. थोड चालुन जाताच पुढ पाटी दिसली विसापुरकडे.

झाडी एकदम घनदाट असल्यामुळे में महिन्याच्या असल्या उन्हाळ्यात सुद्धा जमीनीवर उन्ह पडल नव्हत.घनदाट झाडी थंडगार वातावरण आता पडी मारण्याचा मोह आवरण खरच अवघड झाल. " आभाळ पांघरायला  भुई उशाला मग उद्याची फिकिर कशाला ???" तत्वान पडी मारलीच.

खरच ह्या जंगलान मन जिंकलेल. एकदम भारी वाटल हा फिल लोहगडा वर कधी भेटत नाही आणि पावसाळ्यात तर नाहीच नाही. मुंबई पुण्याच्या चिमण्यांचा अन त्यांच्यासोबतच्या कावळ्यांचा सो कोल्ड हिंग्लिश चिवचिवाट पावसाळ्यात अशा ठिकाणी वाढतो आणि मग जीव गुदमरल्यासारखा  होतो. आणि म्हणुनच उन्हाळ्यात हिकड आलो होतो आणि सह्याद्रीन नेहमीप्रमाने  अपेक्षेपेक्षा जास्तच दिल होत.

विसापुरला आता हिथुन पुढे दिशादर्शक बाण होते त्यामुळ पुढचा मार्ग चुकण्याचा संबंध नाही आला. वरती चढून आल्यावर कातळात पाण्याची टाकी लागतात. हिथुन पुढचा जो रस्ता आहे तो ओढ्याच्या पाण्याच्या प्रवाहाने तयार झालेला आहे. त्यामुळे ह्या वाटेत मोठ मोठे दगड आहेत. दगडांनी संधनची आठवण करून  दिली.

 चढन खडी असल्यामुळ अगदी नाकासमोर आपण चढाई करत असतो. आतापर्यंत डोक्यावरची सावली पूर्ण गेलेली आणि जबरदस्त उन्ह लागतय दमुन एका मोठ्या दगडावर थांबतो. मागे वळुन बघितल्यावर दिसणार्या दृश्याने सगळा थकवा एका क्षणात हरवून जातो. लोहगड... तुंग... तिकोना... आणि पवनेच पाणीच पाणी !!!

लोहगड विसापुरवरून...

तुटलेल्या तटबंदीतुन किल्ल्यात प्रवेश केला. हीथ आधी दरवाजा असावा अस वाटत होत पण खुप माहिती शोधली पण तसा काही उल्लेख सापडलाच नाही. मोर्चा डावीकडे वळवला त्या बुरुजाकडे ज्या बुरुजावरच्या भगव्याकड बघत वर आलो होतो. गारद देऊन गड भ्रमंतीला सुरुवात केली. 

ऐतिहासिकदृष्टया विसापुरवर कोणत्या मोठ्या नोंदी आढळत नाहीत. पुरंदरच्या तहात हा किल्ला मुघलांकडे गेला. नंतर तो मराठ्यांनी जिंकुन घेतला. पवनामावळात येणारा हा किल्ला लोहगडाच्या जोडीने लोणावळा घाटचे संरक्षणासाठी उभा आहे. लोहगडाच्या तिप्पट असणारा किल्ला तसा दुर्लक्षित म्हणतात पण ते मला पटत नाही कारण १८१८ मधे जेंव्हा इंग्रजांनी हा किल्ला घेतला त्याच्या दुसर्याच दिवशी मराठ्यांनी लोहगड स्वताहुन  खाली करून  दिला  यावरून  विसापुर चे  महत्व समजते. किल्ल्यावर आजही काही वाड्यांचे अवशेष दिसतात. असंख्य पाण्याची टाकी असल्या उन्हाळ्यातसुद्धा जलमय होती. पाणी मात्र पिण्यास योग्य नाही. विसापुरचा सर्वात आकर्षक भाग म्हणजे त्याची तटबंदी पाहताक्षणी प्रेमात पडायला भाग पाडणारी तटबंदी आजही  भक्कम आहे. आजपर्यंत लोहगडावरून  पाहिलेल्या तटांवर फिरताना आज एकदम भारी वाटत होते. गडावरच्या मारुतीरायाच दर्शन घेउन तटावरून किल्ल्याला चक्कर मारून परतीचा  प्रवास चालु केला. एक दिवस इतिहासात जगुन पुन्हा त्याच घिस्यापिट्या एसी आणि पीसी च्या जगात !!!!